Ocalić od zapomnienia. Na ratunek niszczejącej mozaice w Stoczni Szczecińskiej

Mozaika powstała blisko pół wieku temu, w czasach, gdy tego typu dzieła były dość popularne i jest jedną z nielicznych, która przetrwała do czasów dzisiejszych. W latach 60. i 70. XX wieku podobne instalacje powstały m.in. na budynku kina "Kosmos", w holu szczecińskiego dworca, na budynku szczecińskiego browaru, na elewacji wieżowca Zakładów Przemysłu Odzieżowego "Dana", czy na fasadzie sklepu "Polski Len" przy pl. Żołnierza. Mozaika z ceramicznych elementów zdobiła także "ścianę płaczu", czyli słynną fontannę przy al. Wojska Polskiego.

Pierwsze próby ratowania mozaiki

Instalacja z wielobarwnych ceramicznych płytek na budynku przy ulicy Stalmacha od lat niszczeje. Wciąż odpadają z niej kolejne elementy. W złym stanie technicznym jest także sam budynek i jego ściana szczytowa, na której znajduje się mozaika.

Przeczytaj również: Kiedyś była częścią jednej z najbardziej rozpoznawalnych budowli szczecińskiej Łasztowni, dziś wygląda zupełnie inaczej... [GALERIA]

Na kolorową kompozycję przedstawiającą historyczny znak towarowy Stoczni Szczecińskiej, w ostatnim czasie zwrócił uwagę Przemysław Budziak, jeden ze szczecińskich fotografów, autor strony "Magiczny Szczecin", publikując niedawno zdjęcie przedstawiające mozaikę.

- Pomyślałem, że skoro Stocznia Szczecińska otrzymała ostatnio nowe życie, warto pochylić się nad tym zdjęciem, a raczej tym, co ono przedstawia - mówi Przemysław Budziak. - Pamiętacie, jak było głośno o słynnej mozaice na Kinie Kosmos? Została uratowana przez zagładą, ale nie przez zapomnieniem.

Zdjęcie pochodzi sprzed kilku lat. Wówczas sprawą zainteresowała się redakcja Magazynu Miłośników Szczecina "Szczeciner". Wtedy po raz pierwszy zostało rzucone hasło "Ratujmy mozaikę". Było to w czasach, gdy głośno było o ratowaniu mozaiki z fasady kina "Kosmos", która ostatecznie została wpisana do rejestru zabytków.

Drugie podejście

Niestety temat stoczniowej mozaiki przeszedł wówczas bez większego echa, by powrócić po latach. Na początku 2018 roku, po kolejnej publikacji zdjęcia na fanpage'u "Magiczny Szczecin", sprawa ocalenia niszczejącego dzieła od zapomnienia powróciła. Zainteresowali się nią między innymi szczecińscy społecznicy, wśród nich jest radny osiedla, na terenie którego znajduje się mozaika.

- Moje zainteresowanie mozaiką sięga kilku lat wstecz - mówi Łukasz Listwoń, radny Osiedla Drzetowo-Grabowo. - Nigdy jednak tak bardzo jak teraz nie podejmowałem próby zaangażowania się wraz z innymi w inicjatywę dotycząca jej uratowania nie tylko przed zniszczeniem ale i zapomnieniem. Tym ważniejsza jest on dla mnie ponieważ umiejscowiona jest na terenie mojej wzmożonej aktywności społecznej.

Radny postanowił zainteresować tematem miłośników historii Szczecina oraz osoby, które mogą mieć realny wpływ na ratowanie obiektu.

- Zaczynamy kampanię informacyjną na Facebooku, prowadzimy rozmowy ze szczecińskimi przewodnikami turystycznymi, naukowcami z US, dziennikarzami i miłośnikami naszego miasta oraz innymi osobami, które są zaangażowane w miejskie życie w Szczecinie - dodaje Łukasz Listwoń. - Chcemy wystosować apel do władz miasta ale poparty podpisami nie tylko "zwykłych" szczecinian, ale również lokalnych autorytetów w dziedzinie pamięci historycznej.

Udało się w innych miastach, może uda się w Szczecinie

Pomoc w ratowaniu mozaiki zaoferowała także jedna ze szczecińskich organizacji społecznych, która widzi w niej ogromny potencjał.

- W naszym mieście możemy odnaleźć wiele niesłusznie zapomnianych mozaik, które pamiętają czasy słusznie minione. Chyba taką najbardziej znaną jest ta z dawnego kina "Kosmos", która niestety została przysłonięta szarym biurowcem - mówi Igor Podeszwik z organizacji "Nowy Szczecin". - Co ciekawe, jest to jedyna mozaika wpisana do rejestru zabytków. Takiego szczęścia nie miał obraz znajdujący się na budynku Stoczni Szczecińskiej przy ulicy Stalmacha. Mozaika jest piękna, ale niestety strasznie zaniedbana. Jej poszczególne elementy odpadają, w dodatku ściana na której się znajduje pęka. Trzeba ją uratować.

Przeczytaj również: Kolorowe lata siedemdziesiąte na kolorowych fotografiach. Tak wyglądał Szczecin ponad 40 lat temu! Poznajecie te miejsca? [GALERIA]

Przedstawiciel "Nowego Szczecina" dodaje, że niszczejące mozaiki z czasów PRL to problem wielu polskich miast. Na szczęście, dzięki staraniom miłośników historii i sztuki, udaje się je uratować i przywrócić im dawny blask.

- Warto zauważyć, że kilka lat temu Fundacja Architektury zainicjowała społeczną akcję "Ratujmy Mozaiki", której celem jest przywrócenie dawnej świetności mozaikom zdobiącym budynki w całej Polsce. Na przykład w Krakowie udało się odrestaurować mozaikę w Kinie Kijów - dodaje Igor Podeszwik i zapewnia, że w Szczecinie również jest to możliwe. - Niebawem złożymy odpowiednie pisma do miejskiego konserwatora zabytków, a także zastępcy prezydenta miasta do spraw kultury. Sprawą postaramy się także zainteresować także rzeczoną fundację. Mamy nadzieję, że się uda!

Losem mozaiki zaniepokojony jest także Michał Rembas, szczeciński przewodnik miejski, autor wielu książek dotyczących naszego miasta, m.in. publikacji "Cuda na fasadach", w której opisane zostały ciekawe elementy architektoniczne zdobiące elewacje szczecińskich budynków.

- Mozaika na stoczniowym budynku jest bardzo ciekawym reliktem architektury powojennego Szczecina, dobrze świadczy o pomysłowości i kunszcie artystów - mówi Michał Rembas. - Źle by się stało, gdyby i ją zniszczono. Niestety, wiele z pięknych mozaik, które były znakiem firmowym Szczecina w latach 60. i 70. XX wieku zostało już zniszczonych.

- Kilka takich dekoracji niestety zniknęło już z pejzażu architektonicznego miasta i byłoby dużą stratą, gdyby i ta mozaika uległa zniszczeniu - potwierdza Małgorzata Gwiazdowska, Miejski Konserwator Zabytków w Szczecinie.

Mowa m.in. o ceramicznych obrazach, które zdobiły wspomnianą wcześniej fasadę sklepu "Polski Len" przy pl. Żołnierza czy fontannę "ściana płaczu". Mozaika ze zburzonego budynku dawnej "Dany" została zdemontowana i być może kiedyś zostanie wyeksponowana w innym miejscu. Najlepszy los spotkał mozaikę z kina "Kosmos", która stała się elementem budynku wpisanego do rejestru zabytków.

Zabytek jak "Kosmos"?

Czy mozaika na budynku w Stoczni Szczecińskiej ma zatem szansę uratowana, podobnie jak ta na fasadzie dawnego kina? Wiele zależy od szczecińskich urzędników i służb konserwatorskich.

- Mozaika nie znajduje się w gminnej ewidencji, bo jest to formuła przewidziana jedynie dla obiektów architektury i nie ma możliwości wpisania samej dekoracji - tłumaczy Małgorzata Gwiazdowska. - Podobnie jak nie sama mozaika na Kinie Kosmos została  objęta ochroną konserwatorską, ale cały budynek, który został wpisany do rejestru zabytków przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Ujęcie budynku w gminnej ewidencji zabytków nie zapewni  skutecznej ochrony przed zniszczeniem detalowi architektonicznemu, jakim jest mozaika.

Przeczytaj również: Tych miejsc już nie ma w Szczecinie... Część z nich z pewnością dobrze pamiętacie! [GALERIA]

W ocaleniu mozaiki może pomóc także plan miejscowego zagospodarowania przestrzennego. Wiele też zależy od właściciela nieruchomości.

- Jest niewątpliwie bardzo dobrym przykładem, klasyfikowanym obecnie jako współczesne dobra kultury i jako taka będzie zapewne objęta ochroną na mocy zapisów tworzonego właśnie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego miasta - dodaje Małgorzata Gwiazdowska. - Z pewnością zasadne jest zadbanie przez obecnego właściciela budynku o jej stan techniczny, bo w pełni zgadzam się, że jest to ciekawy element charakterystycznego zdobnictwa szczecińskiej architektury tamtych lat.  

Czy pomoże reanimacja stoczni?

Upadła przed kilkoma laty Stocznia Szczecińska ma już wkrótce - według zapewnień polskiego rządu - stać się prężnie działającym zakładem przemysłu okrętowego. Czy wraz z powrotem dawnej świetności stoczni swój dawny blask ma szansę odzyskać także jeden z charakterystycznych elementów jej architektury? To zależy od wielu czynników, między innymi dobrej woli i zaangażowania wielu osób.

Do tematu stoczniowej mozaiki powrócimy z pewnością jeszcze nie raz.

Przeczytaj również: Filharmonia w niecodziennej odsłonie. Różowa iluminacja w szczytnym celu [ZDJĘCIA]